28-07-2015
ТАПАНІМІЧНЫ СЛОЎНІК ЗЯМЕЛЬ СТАРАГРАДСКАГА
СЕЛЬСКАГА САВЕТА
Кастрычніцкая, Будаўнічая, Зарэчная, Маладзёжная, Савецкая – вуліцы вёскі Стараград , назвы атрымалі ў савецкі час.
Архіпскае - лес на поўдзень ад вёскі Бераставец.
Барок – малады сасновы лес на захадзе ад вёскі Задуб’ е.
Барок - сасновы лес на захадзе вёскі Хізаў.
Балацянка Става – невялікае балота ў вёсцы Задуб’ е.
Батракі – месца на поўначы вёскі Стараград, названа па месцы пражывання батракоў, часоў прыгоннага права, пасля месца атрымала назву Крынічны ,зараз вуліца Кастрычніцкая.
Белае – возера ў вёсцы Бераставец, назву атрымала за кошт гліністага дна, якое мае белы колер.
Бераставец – вёска Стараградскага сельскага савета, вядомая з 19 стагоддзя. У 1858 годзе – вёска фальварка Цераспаль, прыватная ўласнасць памешчыцы Ванды Манкевіч.
Назва пайшла ад слова “бераста” , у ваколіцах вёскі расло шмат бярозавых гаёў, жыхары назапашвалі берасту, з якой выраблялі абутак, прылады працы, прадметы быту.
Берастоўка -- безымянны ручэй, які цячэ з возера на поўнач вёскі Хізаў.
Берастоўка – рака працякае па вёсцы Бераставец, упадае ў Хізаўскае возера, атрымала назву ад назвы вёскі.
Брода – балота вёскі Задуб’ е каля Малай ракі, жыхары рыхтавалі альховыя дровы.
Буслянка – гара на паўднёвым захадзе вёскі Хізаў , названая ў гонар бусла, які шмат гадоў жыве ў буслянцы, якая знаходзіцца на адзінай сасне.
Вазярышча -- луг вёскі Хізаў , дзе па меркаванні жыхароў у 19 ст., знаходзілася возера.
Вір – старыца ракі Берастоўкі, месца багатае на флору і фаўну.
Воўчы лес – лес у вёсцы Пятравічы, дзе вадзілася шмат ваўкоў, існуе меркаванне, што лес атрымаў назву ў гонар чалавека, які працяглы час жыў у гэтым лесе.
Втарка – гара ў вёсцы Лубянка, у часы ВАВ ішлі вялікія баі.
Выдабач – поле на поўнач ад вёскі Бераставец.
Вышкі – лес, размешчаны на самым высокім месцы ў вёсцы Пятравічы.
Дзеліцца на Маленькія і Вялікія Вышкі.
Гадка – рака, якая працякае па вёсцы Задуб’ е, называецаа таму, што кожную вясну разліваецца і пакідае пасля сябе шмат гразі.
Галкова – на поўдзень ад вёскі Стараград балоцістая тэрыторыя, багатая на флору і фаўну, цягнецца да вёскі Хізаў.
Дворня - месца ў цэнтры вёскі Стараград, названа па месцу знаходжання сельскагаспадарчага двара пана Случаноўскага, зараз вуліца Савецкая.
Дзярліўка – лес на захадзе ад вёскі Пятравічы, калісьці дралі кару, пагэтаму і назва адпаведная.
Добрыца - рака вёскі Хізаў, якая ўпадае ў Добрыч, атрымала назву ад назвы ракі Добрыч.
Добрыч – рака , абвівае ўсю вёску Пятравічы.
Жыхары надавалі ёй міфічнае значэнне. Казалі, што ў ёй жывуць русалкі, якія кожны вечар выходзілі на бераг і прыгожа спявалі. Сельскія дзяўчаты таксама пачыналі спяваць, налажваючы спаборніцтва. А прыгожыя хлопцы баяліся купацца ноччу ў рэчцы, таму што баяліся русалак, якія маглі заказытаць і зацягнуць у раку
Добрыч – рака вёскі Хізаў, якая цячэ з захаду на ўсход, упадае ў раку Сож.
Доўгае поле - поле вёскі Задуб’ е , яшчэ называецца “пасекай”, атрымала назву таму, што тут існавала вялікая колькасць земляных пчол, заўсёды прысутнічаў запах мёду, масава расце верас.
Завідаўка – месца па вуліцы Камуністычнай вёскі Задуб’ е, раней жылі заможныя людзі і ім астатнія жыхары зайздросцілі, пагэтаму і адпаведная назва.
Задабрачча – месца вёскі Задуб’ е за ракой Добрыч, раней здабывалі торф.
Задуб’ е - вёска ў Стараградскім сельскім савеце, вядомая з 19 стагоддзя, належыла калежскаму рэгістратару Іосіфу Янушкевічу. Распаўсюджаны ганчарны промысел,размяшчаўся хлебазапасны магазін.
Вёска атрымала назву –Задуб’ е, таму што знаходзілася за дубравай.
Зарэчча - месца вёскі Задуб’ е за маладым сасановым лесам, які называецца Барок.
Зарэчча -- частка вёскі Хізаў, размешчаная на паўночы ад ракі Добрыч, якая ўпадае ў р. Сож.
Зашколка - месца вёскі Стараград , дзе раней знаходзіўся пітомнік пладовых дрэў, зараз вуліца Будаўнічая.
Зялёнка – лес паміж Пятравічамі і Слабодкай, названы з- за балота, размешчанага ў ім.
Індусаўка -- забалочаная тэрыторыя, на захадзе вёскі Хізаў, дзе размешчана некалькі жылых дамоў.
Інтэрнацыянальная, Маладзёжная, Палявая – вуліцы вёскі Бераставец, атрымалі назвы ў савецкія часы.
Іржаўка – рака, якая цячэ з вёскі Лубянка ў вёску Стараград, названая за кошт гліністага дна , якое мае цёмна – жоўты колер.
Казіны рог - лес на захадзе вёскі Бераставец, праз яго пралягае казіная трапа, па якой жывёлы пераходзяць з “Лісічак” у” Архіпскае”.
Камуністычная, Касманаўтаў, Партызанская, Чырвонаармейская – вуліцы вёскі Задуб’ е , названыя ў савецкі час.
Камянёў – камяністы ўзгорак на ўсходзе ад вёскі Задуб’ е.
Канапляннік – поле ў вёсцы Пятравічы, раней вырошчвалі канаплю, зараз сельскагаспадарчыя культуры.
Кірдзееўка - старыца, размешчана на ўсходзе в. Хізаў.
Круглае – лес паміж Задуб’ ем і Лубянкай, мае адпаведную форму, жыхары паведамляюць, што ў часы ВАВ тут упаў нямецкі самалёт і патануў у лясным балоце , зараз знаходзіцца там.
Кручок - вуліца Касманаўтаў у вёсцы Задуб’ е, жыхары так называюць, таму што вуліца мае адпаведную форму.
Культурка – лес на паўночным усходзе ад вёскі Задуб’ е.
Лахманоўка – месца былых хутароў з боку Старага Крыўску ад вёскі Пасека - Слабодка, пайшло ад слова “лахматы”
Ліпавы равок – роў, які ўпадае ў Хізаўскае возера, паабапал якога растуць ліпы, месца, дзе людзі нарыхтоўвалі ліпу і займаліся бортніцтвам.
Ліпнік - балота з яго бярэ пачатак рака Гадка, упадае ў Малую раку і Задубскае возера, атрымала такую назву з-за вялікай колькасці ліп.
Лісічкі – лес на поўначы в.Бераставец, празваны з- за вялікай колькасці грыбоў – лісічак.
Лог – лес на захадзе ад вёскі Пятравічы, у часы ВАВ існаваў ваенны аэрадром.
Лясная – вуліца ў вёсцы Пасека – Слабодка, названая ў савецкі час.
Малая рака - невялікая рэчка вёскі Задуб’ е, пачатак бярэ на “Сахаліне”і ўпадае ў Задубскае возера.
Малы лясок - невялікі сасновы лясок на паўднёвым усходзе вёскі Хізаў, размешчаны на беразе возера.
Марозаў сад – невялікі яблыневы сад на ўсходзе вёскі Хізаў, названы ў гонар гаспадара В. Марозава( садам карыстаецца ўся вёска)
Мачульнік – поле ў вёсцы Пятравічы, атрымала назву ад назвы травы “мачульнік”, якая вельмі падобная на мачалку, раней сенакос, зараз хмызняк.
Машок – балота на ўсходзе вёскі Задуб’ е, атрымала назву.
Машарына – лес, дзе раней было многа моху, жыхары вёскі Пятравічы хадзілі за чарніцамі.
Маяк – частка вёскі Пятравічы, празваная ў гонар назвы калгаса “Маяк” , зараз вуліцы Цэнтральная, Шасейная і Міру.
Мельнікаў сад – сад ў вёсцы Задуб е, атрымаў назву ў гонар уладальніка сада – мельніка.
Міра, Перамогі, Працоўная, Цэнтральная, Шасейная – вуліцы вёскі Пятравічы, названыя ў савецкія часы.
Мірскі бярэзнік (Швейцарыя) - месца паміж в. Багданавічы і Бераставец. Мох – балота на захадзе ад вёскі Лубянка.
Мох – вуліца Міра вёскі Пятравічы , жыхары называюць яе так з-за балоцістай мясцовасці.
Пагар – тарфяная балацянка вёскі Задуб’ е, атрымала назву таму, што часта гарэў торф.
Паланскі мост – мост вёскі Задуб е, раней называлі “ палымскі” мост ад слова полымя, магчыма драўляны мост часта гарэў.
Пасека –забалочанае месца на паўночным усходзе вёскі Хізаў, да сярэдзіны 20 ст. жыхары вёскі здабывалі торф.
Пасека – Слабодка – вёска Стараградскага сельскага Савета, атрымала назву з-за вялікай колькасці пчол і пасек.
Пасёлак -- месца першапачатковага пасялення хізаўчан, зараз вуліца Пралетарская.
Перагон -- невялікае забалочанае возера на месцы былой рэчкі пад назвай Кірдзееўка ў вёсцы Хізаў.
Пралетарская – вуліца ў цэнтры в. Хізаў, названая ў гонар рабочага класа ў савецкі час.
Пята – лес на захадзе ад вёскі Пятравічы, названы за кошт формы, прыгадвае пяту.
Пятравічы – вёска Стараградскага сельскага савета, вядомая з 19 стагоддзя. Прыватная ўласнасць памешчыка штабс – капітана І . Сідарэнкі. Назва паходзіць ад імя жыхара вёскі Пятра.
Ракорд - частка вёскі Пятравічы, празваная ў гонар назвы калгаса “Ракорд” , зараз вуліцы Перамогі і Працоўная.
Ржаўка – рэчка вёскі Хізаў, якая ўпадае ў Добрыч, названая за кошт гліністага дна, які мае цёмна – жоўты колер.
Сажалкі – балота на ўсходзе ад вёскі Задуб’ е, раней жыхары вёскі здабывалі торф.
Сахалін - вуліца Чырвонаармейская ў вёсцы Задуб’ е, названая жыхарамі за кошт аддалённасці.
Свіначос – лес на Захадзе ад вёскі Стараград, жыхары паведамляюць, што тут вадзілася шмат дзікіх кабаноў.
Сеенае – лес на поўнач ад вёскі Бераставец , называецца таму, што вырас сам з семян.
Скакун - маленькая балацянка на захадзе ад вёскі Задуб’ е, якую можна было пераскочыць.
Стараград – цэнтр сельскага Савета, на рацэ Добрыч, за 16 км на захад ад Кармы. У пачатку 19 стагоддзя вядомы як цэнтр фальварка, прыватная ўласнасць памешчакаў Случаноўскіх.
Сярэдняя Дарога - дарога злучае Лубянку і Задуб’ е, па ёй хадзілі ў школу вучні, зараз поле.
Табукоў сад - сад на ўсходзе вёскі Хізаў, названы ў гонар дзеда Табука, вартаўніка гэтага сада.
Тарасполле – месца вёскі Бераставец, дзе жыў кіраўнік панскім дваром, існавала мельніца. У савецкі час былі агароды, дзе вырошчвалі агародніну, зараз хмызняк.
Фесціваль - невялікі бярэзнік, пасаджаны ў савецкі час, для святкавання “маёўкі” ў вёсцы Хізаў.
Фукаў – месца на поўначы вёскі Бераставец , тут размяшчаўся былы хутар, дзе жылі людзі, прозвішча якіх было Фукавы, пагэтаму і адпаведная назва.
Хізаў – назва вёскі Стараградскага сельскага Савета, пайшла ад слова “хізы” -- неўрадлівае, пустое, пясчанае месца. Другое значэнне паходзіць ад слова “Хіжына” --пабудова для жылля.
Ранніх пісьмовых звестак аб Хізаве, на жаль, не захавалася, але помнікі мінулага – курганы, што знаходзяцца ў ваколіцах вёскі, каменныя прылады працы, знойдзеныя ў зямлі, сведчаць аб старажытнасці паселішча. Так, прайшлі нашы продкі і радавую абшчыну, зведалі феадальна-памешчыцкі лад і прыгоннае права.
Вось у сувязі з адменай прыгоннага права і прыгадвае гісторыя цікавы факт з жыцця вёскі. Менавіта ў 1861 годзе тутэйшым сялянам, дакладней іх прадстаўніку, трэба было падпісаць акт аб перадачы ім зямлі, што належала памешчыку Шарэвічу. А так як пісьменнага чалавека ў Хізаве не было, то сяляне прывезлі нейкага пісарчука з Расохаў, дзе, дарэчы, была воласць і размяшчалася адно з першых народных вучылішчаў. Ён і згадзіўся падпісаць акт за … 25 залатых рублёў.
Аднак і пасля адмены прыгону сяляне не мелі поўнай свабоды і пажыццёва плацілі выкуп за зямлю. Паступова расла незадаволенасць сялян парадкамі памешчыка, які займаўся ашуканствам., прымушаў працаваць у сваім маёнтку ад зары да змяркання за нікчэмныя грашы. І вось улетку 1905 года чаша цярпення перапоўнілася: сяляне ўзбунтаваліся супраць прыгнятальніка. Спынілася работа на млыне, цагельным заводзе, сукнавалцы. Бачачы гэта, памешчык выклікаў з воласці салдат і ўсмірыў з іх дапамогай забастоўшчыкаў, а іх кіраўнік стараста А.Несцераў быў схоплены і сасланы на катаргу на Поўнач. Лепшыя землі засталіся ў памешчыка, а сялянства атрымала малаўрадлівыя аддаленыя ад вёскі палі, аб чым гавораць назвы ўрочышчаў – Пясчанка, Чыстая Лужа, Узвальня, Курганы і т.п.
Неўзабаве пачалася першая сусветная вайна, і цяжар ваеннага ліхалецця абрушыўся на хізаўчан з новай сілай. А на франтах і ў тыле спелі рэвалюцыйныя падзеі.
Восенню 1917 года на радзіму з Петраграда прыехаў Цімох Кавалёў – рабочы завода – расказаў, што адбываецца ў сталіцы. І вось ужо склалася смелая дружына, якая прад’явіла памешчыцы Чарапанавай ультыматум – аддай зямлю сялянам. Тая адрэгавала хуценька: паведаміла ваеннаму каменданту ў Рагачоў. Адтуль, як вынік, у Магілёў, у стаўку, паляцела тэлеграма: “У Хізаве арганізавалася рэспубліка, якая не прызнае часовага ўрада”. Для пачатку ў Хізаў прыехалі двое конных чаркесаў са стрэльбамі і нагайкамі, схапілі галоўнага падбухторшчыка – Максіма Шаўчэнку. Разам з ім пайшоў і яго бацька. У Карме іх без суда і следства расстралялі.
Здарылася гэта ў верасні 1917 года, а ў кастрычніку адбылася рэвалюцыя ў Петраградзе. Памешчыца Чарапанава знікла, а яе надзелы раздзялялі між сабой малазямельныя. На памешчыцкіх участках утварыліся хутары па 10 – 15 гектараў.
У краіне тым часам запалыхала полымя грамадзянскай вайны. Тыя, хто ствараў рэспубліку ў Хізаве, уліліся ў рады Чырвонай гвардыі, а хто стаў і чырвоным партызанам. Гэта Цімох Кавалёў, Лукаш Жукоўскі, Ціт Голубеў і іншыя.
Пасля заканчэння вайны ў тутэйшых мясціна была канчаткова ўстаноўлена Савецкая ўлада, а кіруючым органам стаў Хізаўскі сельсавет. Першы камуніст Хізава Ф.С. Хрыпуноў быў выбраны і першым старшынёй яго. Сельскі Савет аб’ядноўваў тры вёскі: Хізаў, Бераставец і Тарахаўку. Пры Савеце быў камітэт беднаты.
Калі стала вядома пра кааператыўны план Леніна. У Хізаве арганізавалася таварыства па супольнай апрацоўцы зямлі – ТОЗ. У яго аб’ядналіся сем гаспадарак: Фёдар Хрыпуноў, Акуліна Макарава, Аляксандр Барысенка, Іван Шаўчэнка і іншыя. ТОЗ і быў ядром, вакол якога ў 1929 годзе арганізаваўся калгас “Новы мір”. На жаль, прозвішча першага старшыні пакуль невядома, і аўтар гэтых радкоў будзе вельмі ўдзячны, калі нехта ведае аб гэтым.
У краіне будаваліся трактарныя заводы, ішла індустрыялізацыя сельскай гаспадаркі. Былі арганізаваны МТС – машынна-трактарныя станцыі. Калгас “Новы мір” абслугоўвала Багданавіцкая МТС. З’явіліся новыя прафесіі: трактарыст, камбайнёр, спецыялісты па рамонту тэхнікі – Максім Аляксеенка, Іван Уласаў, Іван Лявончыкаў і іншыя.
Ствараліся ўмовы для ўздыму пісьменнасці насельніцтва. Пры школах былі лікбезы па ліквідацыі непісьменнасці ўсіх слаёў, было ўведзена абавязковае пачатковае навучанне. Адначасова адзначаўся і агульны ўздым культуры. У кожнай вёсцы дзейнічалі хаты-чытальні. У Хізаве яе загадчыкам (“хатчыкам”) быў Клім Курганкоў. Настаўнікі рабілі даклады аб міжнародным становішчы і на навукова-папулярныя тэмы. У хатах-чытальнях быў патэфон з наборам пласцінак і радыёпрыёмнік на батарэйках.
Зацікаўлена, актыўна вёў навучальны працэс у тутэйшай школе і асветніцкую дзейнасць сярод насельніцтва першы настаўнік-хізавец Іван Пятровіч Сяргеенка. Ён ганарыўся тым, што выбраўся з цемры і нясе веды сялянам. Педагог, як кажуць, ад прыроды, карыстаўся вялікім аўтарытэтам і павагай у школьнікаў і вяскоўцаў. І цяпер кожнаму хізаўцу прыемна сустрэцца з ім, калі ветэран педагагічнай працы наведваецца да сваіх землякоў з Кіева.
Хізаўшчына – месца былых хутароў на поўдзень ад вёскі Пасека –Слабодка.
Хілінская - вуліца вёскі Хізаў, названая ў гонар земляка, удзельніка ВАВ М. Хілінскага. Мікалай Лявонцьевіч Хілінскі нарадзіўся ў сялянскай сям’і . У гады вайны ў сувязі з пашырэннем падпольных групіровак сярод моладзі на сяле і ў раённым цэнтры Журавічах рашэннем падпольнага раённага камітэта партыі ў ліпеню 1943 годзе быў створаны Журавіцкі райком камсамола, другім сакратаром якога быў Мікалай Хілінскі. Загінуў Мікалай Лявонцьевіч у верасні 1945 года.
Цагельня – поле на ўсходзе ад вёскі Задуб’ е, месца дзе раней бралі гліну.
Чарнобыль - некалькі вуліц в. Хізаў, якія былі пабудаваны для перасяленцаў , пацярпеўшых ад аварыі на ЧАЭС.
Чвэрткі – сістэма палёў у выглядзе квадрата паміж вёскай Хізаў і Баравая Буда, з даўніх часоў людзі нарыхтоўваюць сена і дровы.
Чоткі – лес паміж Слабодкай і Пятравічамі.
Школьная – перавулак, месца пабудовы школы.
У 1882 годзе ў Хізаве была адкрыта трохкласная школа. Размяшчалася яна ў сялянскай хаце каля царквы. Школу наведвалі каля 30 хлопчыкаў.
Калі памяшканне школы зусім спарахнела, навучанне вялося вандроўным спосабам у розных сялянскіх хатах.
У 1906 годзе каля Хізаўскай царквы быў пабудаваны будынак школы з адным класным пакоем. У новым памяшканні была адкрыта чатырохкласная царкоўна – прыхадская школа. Настаўнікам у гэтай школе працаваў Зуеў Спірыдон Якаўлевіч. У школе вывучалі рускую мову, славянскую мову, арыфметыку, Закон Божы. Навучальны год працягваўся з 1 кастрычніка да 1 красавіка па старому стылю. Пісьмо праводзілася на грыфельных дошках і ў сшытках з касой разгаліноўкай. Пасля Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі настаўнікі школы правялі вялікую работу па ліквідацыі непісьменнасці сярод насельніцтва. Уся моладзь, хлопчыкі і дзяўчынкі сталі наведваць школу. Сялянскія дзеці імкнуліся да ведаў.
У 1932 годзе ў школе быў адкрыты 5 клас. Школа стала сямігодкай. Першым дырэктарам школы была Маісеенка Ганна Сямёнаўна. У 1935 годзе ва ўрачыстай абстаноўцы школа адзначыла свой першы выпуск.
Каля 200 навучэнцаў скончылі Хізаўскую сямігодку ў даваенны час. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, у час абстрэлу гітлераўцамі вёскі Хізаў памяшканне школы сгарэла. Настаўнікі пайшлі на фронт, а якія засталіся – не спыніліся перад ворагам. Яны распаўсюджвалі сярод насельніцтва змест лістовак, працавалі сувязнымі партызан. У час вайны геройскі загінулі былыя настаўнікі школы: Максіменка Ганна, Васіленка Мікалай, Патапенка Фёдар, Макараў Іван, Хрыпуноў Андрэй, Акуленка Васіль, Выдранкова Антаніна, Маруценка Канстанцін, Цімохаў Сцяпан і многія іншыя.
Першага верасня 1944 года ў школе аднавіліся заняткі. У 1963 годзе была пабудавана новая двухпавярховая школа, будаўніцтву якой шмат увагі ўдзяляў малады дырэктар школы Сяргеенка Іван Канстанцінавіч.
1968 год – гэта памятны год гісторыі школы. 25 мая 1968 года ўрачыста празвінеў апошні званок першага выпуска ўжо сярэдняй Хізаўскай школы.
За кругавод існавання школа выхавала не адно пакаленне людзей, якія сёння – сучаснасць і будучае нашай вёскі Хізаў. Працавітасць, узаемадапамога, бескарыслівасць, сумленнасць, самапавага перадаюцца па эстафеце ад дзядоў да ўнукаў.
Шпакавы бярэзнік -- лес на захадзе вёскі Хізаў, атрымаў назву ў гонар жыхара, якога ў вёсцы называлі “ Шпак “ .
Штапы – месца былога хутара на захад ад вёскі Пасека – Слабодка.
Яменскі - бярозавы лес вёскі Пятравічы, атрымаў назву ад назвы вёскі Ямнае.
Янінкавае поле – поле на захад ад вёскі Пятравічы, атрымала назву ад імя жыхаркі , якая жыла на ўскраіне вёскі.